Barcın Höyük Kazı Projesi, M.Ö. yedinci binyıldaki bir erken tarım topluluğunun yerleşim kalıntılarını araştırıyor. Barcın Höyük arkeolojik kazı alanı, Kuzeybatı Anadolu’da Bursa’nın Yenişehir Ovası’nda yer alıyor. Kazılar 2005’ten beri devam ediyor.
8000 yıldan fazla bir zaman önce Kuzeybatı Anadolu’da ilk tarım toplulukları nasıl gelişti? Bu insanlar geçimlerini nasıl sağladılar, ne tür yerleşimlerde yaşadılar, ölü gömme gelenekleri nasıldı ve yakın veya uzaktaki hangi topluluklarla etkileşim halindeydiler? Ve daha geniş bir zamansal ve bölgesel ölçekte, Neolitik Çağ’da tarımın Yakındoğu’dan Avrupa’ya yayılmasında Kuzeybatı Anadolu’nun rolü neydi?
Bunlar, yaklaşık 25 yıl önce Hollanda Yakındoğu Enstitüsü (NINO) ve Hollanda Araştırma Enstitüsü (NIT) tarafından başlatılan Doğu Marmara Bölgesi’nde Erken Tarım Toplulukları başlıklı, uzun soluklu araştırma projesinin merkezinde yer alan bazı sorular. Barcın Höyük Kazı Projesi de Erken Tarım Toplulukları araştırma projesinin parçası olarak bölgede yürütülen bir dizi kazının sonuncusu.
Kazı alanı, Bursa’ya giden ana yol boyunca yer alan Yenişehir ilçesinin 5 km batısında yer almaktadır. Barcın Höyük literatüre ilk olarak James Mellaart ve David French’in çalışmaları ile girmiştir. 1980’li yıllarda Mehmet Özdoğan’ın yüzey araştırmalarına dahil edilmiştir. Kazılar 2005 yılında NIT/NINO tarafından Jacob Roodenberg yönetiminde ve İznik Müzesi’nin himayesinde (2005 ve 2006) başlayana kadar herhangi bir araştırma yapılmamıştır. Bu tarihe kadar “Yenişehir II” olarak bilinen alana, yakınında bulunduğu köyden dolayı “Barcın Höyük” adı verilmiştir.
Şimdiye kadarki kazılar Bizans, Helenistik/Roma, Erken Bronz Çağı, Geç Kalkolitik ve Geç Neolitik dönemlere ait yerleşimleri ortaya çıkarmıştır.
2007’den itibaren gerçekleştirilen kazıların ön raporları için lütfen aşağıdaki Yayınlar bölümünde bulunan bağlantıları takip ediniz.
Barcın Höyük kazıları Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ile sürdürülmektedir.
Kazılara, Hollanda Araştırma Enstitüsü (İstanbul), Netherlands Institute for the Near East (NINO), Koç Üniversitesi (İstanbul), Research Institute CLUE+ (VU University Amsterdam), Boğaziçi Üniversitesi (İstanbul), Ege Üniversitesi (İzmir) tarafından kurumsal destek sağlanmaktadır.
Barcın Höyük Kazıları, Netherlands Organization for Scientific Research (NWO) ve Netherlands Institute for the Near East (NINO) tarafından yapılan mali destek sayesinde gerçekleştirilmektedir.
Elisha van den Bos (VU University Amsterdam, İnsani Bilimler Fakültesi)
Tarım ve hayvancılığın başlaması insanlık tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. İlk tarım yerleşimleri Ortadoğu’da bulunmuştur ve Neolitik döneme (yaklaşık M.Ö. 8000’den önce) tarihlenir. Bunu takip eden binyıllarda ‘Neolitik yaşam biçimi’ olarak bilinen yaşam Anadolu ve Avrupa’ya yayılmıştır. Bu “Neolitikleşme” sürecini anlamak onyıllar boyunca arkeolojik araştırmalarda temel konulardan biri olmuştur.
Daha fazla alan ve bölge inceleniyor olmasına rağmen tarımın yayılmasını sağlayan sosyal mekanizmalar hâlâ fazla anlaşılmış değildir. Neolitikleşmeye yaklaşım kabaca iki türlüdür: birincisi, çanak çömlekler ya da evcilleştirilmiş bitki ve hayvanlar gibi Neolitik materyal özelliklerinin kökenini ve yayılan dağılımlarını haritalamaktır. Bu dönüşümlerin insan boyutunu göz ardı ettiği için bunu eleştiren zıt bir yaklaşım sosyal teoriyi benimsemiş ve Neolitik yaşam biçimlerinin yerel bir bağlamdaki gelişimini anlamanın önemini vurgulamıştır. Neolitik topluluklarla ilgili bu sosyal yaklaşımlar şimdiye dek kendi yerel bulgularını daha genel bir çerçeveye oturtmayı başaramamış, bu yüzden de Neolitikleşme’nin daha geniş bir fenomen olarak anlaşılmasına doğrudan yardımcı olamamışlardır.
Bu çalışmanın temelinde, bölgelerüstü bir çerçevede yerel değişkenliğin üstesinden gelme amacı yatmaktadır. Dönüştürücü nitelikteki M.Ö. 7. ve 6. binyıllarda Anadolu ve Güneydoğu Avrupa’daki dört bölgede Neolitik çiftçilerin ‘yerleşim kurdukları’ farklı biçimler, yerleşimleri bağlamında evler ve ev yaşam döngüleri baştan sona çözümlenerek incelenecektir. Bu yerleşimlerin ‘mikro tarihleri’ Neolitik toplulukların ikamet stratejilerini kavramaya yarayacaktır. Çeşitli bölgelerde bu stratejileri karşılaştırarak, yeni yaşam biçimlerinin yayılmasını sağlayan mekanizmaların çeşitliliğini anlamaya ve mekân ve zaman boyunca Neolitikleşme’nin yeni bir yorumunu ortaya koymaya başlayabiliriz.
Danışman: Fokke Gerritsen
Beatrijs de Groot (Arkeoloji Enstitüsü, University College London)
Seramik malzeme grupları, Neolitikleşme olarak bilinen geniş çaplı sosyal, biyolojik ve teknolojik değişimler döneminde Anadolu ve Balkanlar’daki sosyal etkileşimi anlamak için anahtar niteliğindedir. Mezolitik-Neolitik dönüşümün temel sorularından biri, Anadolu’dan Balkanlar’a yayılan yerleşik tarımsal yaşam biçimiyle ilişkilerindirilen insanlar ve/veya fikirlerin yayıldığı rotaları inceler. Araştırmam bu soruyu cevaplamak için istatistiksel olarak bu bölge boyunca seramik özelliklerini analiz etmekte, böylece seramik malzeme gruplarındaki yüksek benzerliği, durağanlığı (stasis) ya da değişimi ortaya koymayı amaçlamaktadır. Amacım, bu malzeme gruplarındaki “kültürel” benzerliğin ölçüsünü oluşturmak yoluyla, seramik biçimleri ve teknolojinin aktarımını ve böylece Neolitikleşme sürecini kolaylaştırmış olan olası rotaları çizmek. Bu benzerlik ölçüsü, erken Neolitik alanların arasındaki ağların ve uzak mesafeli ilişkilerin haritasını çıkarmak ve bölgede tarımın yayılma mekanizmasını araştırmak için kullanılmaktadır. Bu bölgelerarası çerçevede Marmara bölgesi ilginç bir durum çalışmasıdır. Konumu Anadolu’dan Balkanlar’a kolay erişimi akla getirse de Marmara bölgesinin her iki tarafındaki Neolitik arkeolojik malzeme grupları, yoğun sosyal etkileşimden kaynaklanması beklenen benzerliği göstermemektedir. Marmara bölgesindeki teknolojik homojenliği ve bu bölgenin ötesindeki teknolojik geleneklerle olan ilişkisini anlamak için Barcın Höyük ve Aktopraklık’dan Neolitik seramiklere petrografik analiz yapılmıştır. Sonuçlar, araştırma bölgesinde yapılmış olan yayınlanmış petrografik sonuçlarla karşılaştırılacak ve bölgelerarası niteliğe dayalı istatistiksel analiz sonucunda oluşturulan benzerlik kalıplarıyla karşılaştırılacaktır. Oluşturulan kalıplar, Neolitik çömlekçiler arasındaki teknoloji ve biçim aktarımı hakkında bizi bilgilendirebilir ve bu sayede bizlere Anadolu ve Balkanlar’ın Neolitikleşmesi süreciyle ilgili yeni kavrayışlar sağlayabilir.
Bu araştırma BEAN (Bridging the European and Anatolian Neolithic) projesinin (www.beanproject.eu) parçasıdır ve Prof. Stephen Shennan, Dr. Ulrike Sommer, Dr. Tim Kerig ve Dr. Michela Spataro gözetiminde yürütülmektedir.