Tophane Kültürel Miras projesi, İstanbul’un Tophane mahallesindeki kentsel değişim ile sosyal, ekonomik ve fiziksel değişim süreçlerinde kültürel mirasın maddi ve manevi rolünü araştırmaktadır. Proje 2012’de NIT tarafından başlatılmış ve Karin Schuitema tarafından yürütülmüştür.
Tarihsel bir bakış açısıyla Tophane semti İstanbul’un en hareketli bölgelerinden biridir ve geçmişte de öyle olmuştur. Beyoğlu ilçesinin bir parçası olarak Cihangir ve Galata arasında konumlanan semt, farklı etnik kimlikleri barındıran çokkültürlü yapısıyla bilinegelmiştir. NIT’in bu disiplinlerarası araştırma projesi, bir Tophane biyografisi ya da biyografileri yaratmak ve binalar ile mekanlar, insanlar ile hatıralar üzerine yenilikçi araştırmalar için fırsat sağlamayı amaçlamaktadır.
Tophane, İstanbul’un Avrupa yakasında, Boğaz kıyısında ve Galata’nın eski surlarının (şimdi Karaköy) hemen dışında konumlanır. Osmanlı döneminde askeri kışlaları da barındıran önemli bir sanayi bölgesi olan Tophane; Rumlar, Ermeniler, Museviler ve Müslümanlar gibi çeşitli etnik ve dini toplulukların yerleşim merkezi olmuştur. Önemli bir liman bölgesi olan Tophane’ye pek çok yabancı ülkenin vatandaşları ve malları gelmekteydi. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk dönemlerinde gayrimüslim azınlıkların çoğu şehirden ayrıldı ya da ayrılmak zorunda bırakıldı. Tophane’de gayrimeskun evlere çoğunlukla Doğu Anadolu’dan göçenler yerleşti ve semtte yeni evler yapıldı. Tarih boyunca içinde bulunduğu çalkantılı çevre, bölgeye üzerine çalışılacak çeşitli geçmişler sağlamıştır. Hem geçmişte hem de şimdi, Tophane, bölgeyle ilgili farklı ve çelişkili algılara yol açan hızlı bir kentsel ve toplumsal değişim geçirmektedir.
2012 yılında Hollanda Araştırma Enstitüsü, Osmanlı ve çağdaş Türk tarihi, kültürel mirası ve toplumuna odaklanan disiplinlerarası araştırmanın dayanak noktası olarak Tophane Kültürel Miras Projesi’ni başlattı. Tophane; tarih, sanat tarihi, kültürel miras, kültürel çalışmalar, Türk çalışmaları, sosyoloji, sosyal coğrafya, şehir çalışmaları ve mimarlık ile ilgili alanlarda çalışan araştırmacılar ve öğrenciler için elverişli bir bölgedir. Son derece heterojen olan tarihi ve sosyal yapısı nedeniyle Tophane bölgesi üzerine yapılan araştırmalar ayrıca, sözel tarih ve toplumsal hafıza üzerine çalışan akademisyenler için mükemmel olanaklar sunmaktadır. Bu araştırma projesinde Hollanda Araştırma Enstitüsü’nün rolü, yenilikçi araştırmalar için kolaylaştırıcı ortak olarak, araştırmaları sırasında akademisyenleri ve öğrencileri bir araya getirmek ve onlara yardımcı olmaktır.
Isabel Kimmelfield (Radboud Üniversitesi, Sanat Fakültesi; Tarih, Edebiyat ve Kültürel Çalışmalar)
Isabel Kimmelfield’in doktora araştırması, Bizans döneminde (330-1453) Konstantinopolis’in banliyölerini inceliyor. Bu banliyölerden biri şimdi Tophane olarak adlandırılan semtte bulunuyordu. Kimmelfield, periferideki bu bölgelerin maddi ve kavramsal tarihini ve bu bölgelerin şehir merkeziyle değişen ilişkisini, kısıtlı arkeolojik bulguların yanı sıra kronikler, teşrifat defterleri, azizlerin yaşamları ve hukuki metinler gibi yazılı kaynakları inceleyerek araştıracak. Araştırmacı, bu yaklaşım sayesinde sadece farklı zaman dilimlerinde Konstantinopolis’in banliyölerinde ne tarz binalar bulunduğuyla ilgili değil, aynı zamanda bu bölgelerin çağın Konstantinopolis sakinleri tarafından ne şekilde algılandığı ve şehrin bir bütün olarak kavramsallaştırılması çerçevesinde onların rolleri ve anlamları hakkında da daha iyi bir kavrayış geliştirmeyi umuyor. Kimmelfield, hem Bizans tarihi ve özellikle Konstantinopolis, hem de genel olarak kültürel miras, işlevi ve ne şekilde ele alındığıyla da ilgileniyor. Bu amaçla, Bizans döneminden günümüze Konstantinopolis’in geçmiş banliyölerinde Bizans mirasının etkisi ve alımlamasını da değerlendirecek.
Danışmanlar: Paul Stephenson, Sible de Blaauw
Enno Maessen (Amsterdam Üniversitesi, Amsterdam Bölgesel ve Ulusötesi Çalışmalar ve Avrupa Çalışmaları Okulu (ARTES))
Enno Maessen’in doktora tezi araştırması, İstanbul’da merkezi bir semt olan Beyoğlu’nun tarihi ve mekansal tasavvurları bağlamında kimlik, mekan ve tarih ilişkisine dair içgörü sağlamak amacını güdüyor. Maessen’in bölgedeki değişken gelişmeler ve çekişmeler ile ilgili analizi, sosyokültürel grupların kendi kentsel bölgeleri olan Beyoğlu ile bağları ya da yakınlıklarını tasavvur etmede yeni içgörüler kazandıracak.
Danışmanlar: Luiza Bialasiewicz, Guido Snel
Edith Ammeraal (Utrecht Üniversitesi, Sosyal Coğrafya) “Sanat insanları ayırır mı? İstanbul’un şehir içi semti Tophane’de soylulaştırma” Fen Bilimleri Yüksek Lisans Tezi, İnsan Coğrafyası ve Planlama Yüksek Lisansı, Yer Bilimleri Fakültesi, Utrect Üniversitesi, Mayıs 2012, Danışman: Dr. Gideon Bolt.
Maaike Wentink (Leiden Üniversitesi, Kültürel Antropoloji) “Şehirdeki sesler. İstanbul’da kentsel dönüşüm projeleri: Bir çekişme ve gösteri alanı”, Yüksek lisans tezi: Kültürel Antropoloji ve Gelişim Sosyolojisi, Leiden Üniversitesi, Haziran 2014. Danışman: Dr. J. Jansen.
Niek Zeeman (Erasmus Mundus, Sosyal Bilimler Yüksek Lisansı Euroculture - Europe in the wider world) “Tophane’yi oluşturan nedir? Galataport projesi ışığında zihinsel haritalama”, Sosyal Bilimler Yüksek Lisans Tezi Euroculture, Uppsala Üniversitesi – Göttingen Üniversitesi. Eylül 2014. Danışmanlar: Benjamin Martin, Martin Tamcke.